In hun brief Perspectief voor de jeugd kondigden ministers De Jonge (VWS) en Dekker (Rechtsbescherming) afgelopen maart een conceptvoorstel aan tot wijziging van de Jeugdwet. Als gevolg van de langdurig aanhoudende problemen in het jeugdstelsel komen de ministers met voorstellen voor verbetering. Ingezet wordt op bestuurlijke verbeteringen zoals professionalisering van het bestuur bij gemeenten, reële tarieven voor zorgverlening, betere monitoring en meer (boven)regionale samenwerking met name bij de gedwongen zorg (al dan niet met verblijf). Ook wil de minister voortaan de regie overnemen van gemeenten als er geen zekerheid is over de continuïteit van cruciale jeugdzorg. De conceptwet wordt voor de zomer ter consultatie aan externen voorgelegd.

Het Kinderrechtencollectief staat positief tegenover de voorstellen voor verbetering van de jeugdzorg, maar mist hierin nog een kinderrechtelijke visie.

Aanbevelingen van het VN-Kinderrechtencomité

De voorstellen voor professionalisering van het jeugdzorgstelsel zijn hard nodig. Het VN-Kinderrechtencomité uitte in 2015 haar zorgen over de decentralisatie van de jeugdzorg in de Algemene Aanbevelingen voor Nederland. Daarin drong het Comité aan op kwalitatief goede en tijdige zorg, voldoende capaciteit en middelen voor alle kinderen te borgen in deze transitie, ongeacht de gemeente waarin je woont.

Vier jaar later, in 2019, heeft het Kinderrechtencollectief met de inbreng op de ‘List of Issues Prior to Reporting procedure’ (LOIPR) de zorgen geuit over de negatieve gevolgen van de decentralisatie van onder andere de jeugdzorg. Recent heeft het Comité Nederland dan ook uitdrukkelijk gevraagd naar de wijze waarop Nederland de rechten van het kind in de decentralisatie van voorzieningen volgt, ervoor zorgt dat gemeenten voldoende capaciteit en kennis hebben om de rechten van het kind te beschermen en hoe alle kinderen in het Koninkrijk gelijke toegang hebben tot zorg. Nederland zal in de staatsrapportage, naar verwachting in oktober dit jaar, hierop reageren.

Nijpende situatie in de jeugdzorg

De huidige situatie is nijpend en is lange tijd onderschat. Sinds de invoering van de Jeugdwet in 2015 zien we lange wachtlijsten, waardoor kinderen en hun gezinnen te lang zonder (passende) hulp zitten. Organisatie- en kwaliteitsverschillen van dienstverlening tussen gemeenten zijn groot en hoog specialistische jeugdzorg is niet toegankelijk voor iedereen. Tegen alle regels en kinderrechten in worden kinderen gesloten geplaatst, omdat er geen passende open plekken beschikbaar zijn. Een groot deel van de huidige instellingen staat op de rand van een faillissement. Oorzaken daarvan zijn de korting van 15 procent op het budget de jeugdzorg na de decentralisatie, het personeelstekort en de te lage tarieven. Een aantal jeugdinstellingen is inmiddels zelfs dicht gegaan of gaat de deuren sluiten.

Met de brief van de ministers wordt duidelijk dat het vijf jaar na de transitie van de jeugdzorg nog steeds ontbreekt aan een goed fundament onder het jeugdzorgstelsel. Een grote inhaalslag is nodig om toch verder te kunnen met de transformatie van de jeugdzorg.

Kinderrechtentoets

Het Kinderrechtencollectief waardeert de nodige verbeterslagen die zijn voorgesteld en de input die professionals en jongeren hebben kunnen geven. Wat mist is een kinderrechtelijke visie bij de uitwerking van de plannen. Dit is onmisbaar om daadwerkelijk te komen tot goed bestuur, meer professionaliteit en een kwaliteitsverbetering in de jeugdzorg. Het Kinderrechtencollectief pleit ervoor om het fundament nu stevig neer te zetten en alle nieuwe voorstellen voor de wijziging van de Jeugdwet, monitoring en de verdere transformatie van de jeugdzorg te checken aan de hand van een kinderrechtentoets. Belangrijk daarbij is dat de kinderrechtentoets onderdeel wordt van de generatietoets die op dit moment wordt uitgewerkt. Op die manier worden de rechten van kinderen tot 18 jaar geborgd in de Jeugdwet.

Kinderrechtelijke visie als uitgangspunt

Om een goed fundament neer te zetten is het van belang om vanuit het VN-Kinderrechtenverdrag een heldere visie uit te werken voor de huidige plannen voor het jeugdzorgstelsel. Zo moeten de belangen van het kind in iedere regeling voorop staan en dient de invulling van het nieuwe zorgstelsel getoetst te worden aan de generatietoets. Ook moet uitgewerkt worden op welke wijze kinderen, ouders en professionals structureel worden betrokken bij vormgeving van het nieuwe zorglandschap. Daarnaast moeten specifieke eisen gelden bij de inkoop van jeugdhulp, het bieden van maatwerk aan kinderen en gezinnen met meervoudige problematiek en het bestuur van instellingen. Bij de opleiding van personeel dient geïnvesteerd te worden in effectieve kindgerichte methoden, waaronder non violent resistance en herstelgericht werken. Tot slot is het van belang om verder uit te werken wat de regie en eindverantwoordelijkheid van de minister inhoudt.

Impact coronamaatregelen op de jeugdzorg

In de brief van de ministers is geen rekening gehouden met de gevolgen van de coronamaatregelen voor de jeugdzorg. De huidige tijd vraagt het uiterste van hulpverleners, beleidsmakers en politici. Echter, als gevolg van de coronamaatregelen zijn kinderen extra kwetsbaar. De coronacrisis vraagt dan ook net zo veel, zo niet meer, van kinderen. Specifiek van kinderen die nu in (gesloten) stellingen wonen en van kinderen die te maken hebben met problemen thuis, zoals ruzies, huiselijk geweld, seksueel misbruik en uitbuiting of kindermishandeling. Ook vraagt het veel van de kinderen die een beperking hebben en hun dagbesteding moeten missen.

Goede en toegankelijke zorg is nu belangrijker dan ooit, anders kunnen problemen zich verder opstapelen en kunnen kinderen in kwetsbare situaties buiten beeld raken. Het vinden en behouden van een aanspreekpunt, passende zorg en zekerheid over de continuïteit van zorg is cruciaal in deze tijd om de plannen voor het toekomstige beleid van de ministers te kunnen doorzetten. De overheid zal voldoende (financiële) middelen beschikbaar moeten stellen om de achterstanden in de jeugdzorg, die nu tijdens de coronacrisis alleen maar verergeren, snel en doeltreffend in te lopen.

Lees ook: Kinderrechten moeten leidend zijn in jeugdhulpverlening