Tijdens het online jubileumevent van het Kinderrechtencollectief op 30 oktober vonden er behalve het kinderrechtendebat ook acht break-outsessies plaats. Vertegenwoordigers van kinderrechtenorganisaties, kennisinstituten, (lokale) overheden en jongeren luisterden naar kinderrechtenexperts, gingen met elkaar in gesprek via de chat en reageerden op diverse interessante stellingen. Vandaag, op de internationale dag van de rechten van het kind, geven we een samenvatting van de eerste break-outsessie: Kinderrechten en klimaat. De komende periode publiceren we ook de belangrijkste bevindingen van de overige zeven sessies.
Sessie Kinderrechten en klimaat
De sessie over kinderrechten en klimaat staat onder leiding van Jan van de Venis, mensenrechten- en duurzaamheidsadvocaat en waarnemend Ombudspersoon Toekomstige Generaties. Waar drie van de tien toprisico’s die de wereld bedreigen in 2019 gelinkt waren aan klimaatverandering, zijn dit er in 2020 vijf van de tien: de gehele top 5 zelfs (World Economic Forum). Kinderen zijn extra kwetsbaar voor veranderingen in het klimaat, maar er is nog weinig aandacht voor de effecten daarvan op (de gezondheid en rechten van) kinderen.
Kinderrechten en klimaatverandering
Klimaatverandering en de oorzaak – het verbranden van fossiele brandstoffen – vormt een bedreiging voor de levens, het welzijn en de keuzevrijheid van kinderen en toekomstige generaties. Door diezelfde verbranding vervuilen we de lucht. Meer dan 98% van de Nederlandse kinderen jonger dan vijf jaar woont op een plek waar de luchtkwaliteitsrichtlijnen overschreden zijn. Ook wees het Kinderrechtencomité Nederland in 2019 op het veelvuldig voorkomen van door luchtvervuiling veroorzaakte astma onder kinderen. Er zijn meer dan tien mensen- en kinderrechten gelinkt aan klimaatverandering, zoals bijvoorbeeld: het recht op leven, ontwikkeling, informatie, vrije meningsuiting, onderwijs en cultuur (zo dreigen culturen te verdwijnen door de stijgende zeespiegel).
Het recht op een stabiel klimaat en een schoon en gezond leefmilieu
Op nationaal en regionaal niveau is er steeds meer aandacht voor het recht op een schoon en gezond leefmilieu, waar een stabiel klimaat onderdeel van is. Dit recht is in twee regionale mensenrechtenverdragen (Afrika en Inter-America) en in meer dan 150 nationale grondwetten verankerd, zij het niet in de Nederlandse. Rechters bieden in toenemende mate bescherming, waar politici, overheidsinstellingen en het bedrijfsleven het laten liggen. Het EHRM en nationale rechtbanken, zoals de Nederlandse Hoge Raad in de Urgenda-zaak (waarbij kinderen optraden als mede-eisers), oordelen steeds vaker dat Staten onvoldoende voldoen aan de positieve verplichting om de schadelijke gevolgen van klimaatverandering tegen te gaan. Er staan meer mensenrechten- en klimaatveranderingsrechtszaken op stapel; de intergenerationele en mensenrechtenfocus van de SDGs en het Klimaatverdrag spelen daarin een rol.
Sinds 2008 erkent ook de VN-Mensenrechtenraad klimaatverandering als mensenrechtenissue (onder andere in een rapport van 24 januari 2018, in General Comment nr. 36 over het recht op leven en in Concluding Observations, zoals die van 22 augustus 2019 aangaande Nederland inzake de aardbevingen in Groningen). De Resolutie van 5 oktober 2020 roept Staten op het recht op een gezond klimaat erkennen in nationale wetgeving en de belangen van kinderen voorop te stellen bij beslissingen omtrent het klimaat. Resoluties van de Mensenrechtenraad zijn juridisch helaas niet bindend en het recht op een veilig klimaat is internationaal (nog) niet erkend.
Kinderen als klimaatverdedigers
Klimaatverandering is een onderwerp waar driekwart van de Nederlandse kinderen zich zorgen om maakt en het is hét onderwerp waar ze massaal voor protesteren, denk aan de klimaatstakingen. De Mensenrechtenraad riep in een Resolutie (van maart 2019) op tot de bescherming van kinderen die opkomen voor mensenrechten in relatie tot het klimaat. Eind september 2019 dienden 16 kinderen, waaronder de inmiddels beroemde Gretha Thunberg, een klimaatklacht in bij het Kinderrechtencomité. Daarin stellen ze dat overheden te weinig doen om de klimaatcrisis het hoofd te bieden en dat kinderrechten hierdoor worden geschonden. Inmiddels hebben ook zes Portugese kinderen 33 landen, waaronder Nederland, gedaagd voor het Europese Hof. De jongeren stellen dat deze landen zich niet houden aan de klimaatafspraken uit het Akkoord van Parijs.
Waar Van de Venis door de tijd niet meer verdiepend aan toekwam is dat ook bedrijven op grond van allerlei bepalingen, waaronder mensenrechten, een eigen verantwoordelijkheid hebben voor het klimaat en een schoon milieu voor kinderen.
Quote van de 12-jarige Lilly Platt, bekend van onder andere Lilly’s Plastic Pickup: “Denk bij het maken van beleid niet alleen met het brein, denk ook met een groen hart.”
Jan: ”Ja, Lilly, daarbij moeten we meer luisteren naar kinderen zoals jij, the next generation. Zodat we komen tot dat wat de SDGs willen realiseren ‘for the benefit of all, present and future generations’.
